O le malafoni, o se tuuga e 42.195 kilomita (26 maila 385 iata), e tu o se suega sili o le tumau ma tapulaa faaletagata. O le tamo'e marathon o se ta'aloga e mana'omia ai le fa'amaoni, galue malosi, ma le fa'amaoni. E tele tausaga o fa'ata'ita'iga ma a'oa'oga e fa'amanuiaina ai le tamo'e marathon. I le aluga o tausaga, e le mafaitaulia le au taaalo ua tuleia o latou tino i le gataifale, e toatele ua ausia tulaga taua i le taaloga, ae na o ni nai tagata filifilia ua tulai mai i le tumutumu o le malafoni maoae ma ua togitogia o latou igoa i faamaumauga o talafaasolopito.
O lo'o i luga le 10 tamomo'e sili marathon i le tala fa'asolopito.
1. Eliud Kipchoge
Eliud Kipchoge, ua ta'ua o le "Marathon King", o se tagata tamo'e mamao mai Kenyan ua manatu lautele o se tasi o tagata tamo'e sili ona lelei i le lalolagi. Na manumalo Kipchoge i le pine auro o le Olimipeka i le Olimipeka o Rio 2016 ma puipuia lelei lona suafa i le 2021 Tokyo Olympics. O Kipchoge na ia faia le talafaamaumau a alii i le lalolagi i Perelini i le aso 16 o Setema, 2018. Na ia faamaeaina le tuuga i se taimi ofoofogia o le 2 itula, 1 minute, ma le 39 sekone, ma talepe ai le faamaumauga muamua. O le tagata tamo'e marathon sili ona lelei a Kenya na fa'aalia le tulaga fa'apitoa i lana galuega malafoni. I se mea iloga na tupu ia Oketopa 12, 2019, na tamoe ai Kipchoge i se malafoni mamao i lalo ole 2 itula o se vaega o le INEOS 1:59 Challenge.
2. Wilson Kipsang
Ua faia e Wilson Kipsang ni faamaumauga se tele ma ausia le manuia tele i lana galuega. Aemaise lava, i le Berlin Marathon i le aso 29 o Setema, 2013, na faia ai e Kipsang se tala fou a alii i le lalolagi. Na ia laasia le tini i se taimi mata’ina e 2 itula, 3 minute, ma le 23 sekone, na ia talepeina ai le matati’a muamua na umia e Patrick Makau. O lenei fa'atinoga fa'amaufa'ailogaina na fa'aalia ai le saoasaoa uiga ese o Kipsang, tumau, ma le fa'amaoni. I le faaopoopo atu i lana faamaumauga o le lalolagi, ua manumalo Kipsang i malafoni iloga, e pei o Lonetona ma Niu Ioka.
3. Meb Keflezighi
O Meb Keflezighi, o se tagata ta’uta’ua Amerika tamo’e mamao mamao, na ausia se matati’a taua i le tamo’e o le malafoni ma lona manumalo i le 2014 i Boston. E ui o lona manumalo o se tala faasolopito, ae e taua le matauina na te leʻi solia le mataʻutia o le lalolagi. I le aso 21 o Aperila, 2014, na avea ai Meb Keflezighi ma uluai tagata Amerika i le 31 tausaga na manumalo i Boston. Na ia faamaeaina le tuuga i le 2 itula, 8 minute, ma le 37 sekone. O lenei manumalo na sili ona taua aua na tupu i le tausaga talu ona pomu matautia i le 2013 Boston Marathon.
4. Dennis Kimetto
I le aso 28 o Setema, 2014, na setiina ai e Dennis Kimetto se faamaumauga fou a alii i le lalolagi i Perelini. Na ia faamaeaina le tuuga i le 2 itula, 2 minute, ma le 57 sekone, ma avea ai ma tagata muamua na talepeina le 2:03 pa. O lenei fa'atinoga fa'amaufa'ailogaina na sili atu nai lo le fa'amaumauga muamua na fa'atulaga e Wilson Kipsang i le 2013. I le tuuga fautasi i Berlin i le 2012, na fa'ai'u lona lua i le taimi e 2 itula, 4 minute, ma 16 sekone. O lenei fa'atinoga na fa'amauina ai le fa'amaumauga mo le taimi muamua e sili ona vave i lena taimi. O Kimetto o lo'o umia fa'amaumauga o kosi mo le tele o tuuga. Na ia faia foi faamaumauga i Tokyo ma le tuuga a Boston.
5. Paula Radcliffe
O Paula Radcliffe, o se tagata tamo'e mamao mamao mai Peretania, o lo'o umia le mata'ina o tama'ita'i i le lalolagi. O lana ta'aloga fa'amaumau i Lonetona i le 2003 ua manatu lautele o se tasi lea o taunu'uga mata'ina i le tala fa'asolopito o le ta'aloga. I le aso 13 o Aperila, 2003, na tauva ai Radcliffe i Lonetona i luga o se auala vave ma laugatasi. Sa ia faaalia le malosi ma le tutumau uiga ese, na ia laasia le tini ma se taimi ofoofogia e 2 itula, 15 minute, ma le 25 sekone. Na ia manumalo faatolu i le tuuga a Lonetona (2002, 2003, 2005) ma sa avea ma siamupini faatolu i Niu Ioka (2004, 2007, 2008).
6. Haile Gebrselassie
Haile Gebrselassie, mai Etiopia, ua manatu o se tasi o tagata tamoʻe sili ona lelei i le talafaasolopito. O Gebrselassie e fa'amaualuga se fa'amaumauga mata'ina o taunu'uga. Na ia manumalo i pine auro e lua o le Olimipeka i le 10,000 mita (1996, 2000) ma seti le tele o faamaumauga o le lalolagi i mamao eseese i lana galuega. Na manuia lona oso i mea mamao ma maua ai le manuia tele. O lona gafatia e faatumauina le maualuga o le faatinoga i luga ole 42.195 kilomita na faʻaalia ai lona tumau ma le malosi o le mafaufau. Na seti e Gebrselassie ni faamaumauga o le lalolagi i taaloga afeleti i le taimi o lana galuega.
7. Khalid Khannouchi
I le aso 14 o Aperila, 2002, na setiina ai e Khalid Khannouchi le faamaumauga o le lalolagi mo le malafoni a alii i Lonetona. Na ia faamaeaina le tuuga i se taimi maoae o le 2 itula, 5 minute, ma le 38 sekone. A o lei faia lena mea, i le aso 24 o Oketopa, 1999, na setiina ai e Khannouchi le faamaumauga o le lalolagi mo le malafoni a alii i Chicago. Na ia faamaeaina le tuuga i se taimi mataina e 2 itula, 5 minute, ma le 42 sekone. Na faia foi e Khannouchi le matati'a o le lalolagi mo le afa a alii. I le aso 30 o Setema, 2001, i Lisbon Half Marathon, na ia faʻamaeʻaina le mamao i le 58 minute ma le 35 sekone, ma avea ai ma tagata muamua na talepeina le 59 minute.
8. Robert Cheruiyot
O Robert Kipkoech Cheruiyot, o se tagata tamo'e mamao mai Kenya, e ta'uta'ua i ana ta'aloga mata'ina na fa'amauina. O se tasi o ana mea sili ona lauiloa na sau i Boston i le 2006, lea na ia faʻaalia ai le malosi ma le saoasaoa. Na pulea e Cheruiyot le tuuga, ma laasia le tini i se taimi ofoofogia e 2 itula, 7 minute, ma le 14 sekone. O lenei mata'ina mata'ina na fa'amauina ai lona manumalo i Boston ma fa'atulaga ai se mata'upu fou, e sili atu i le fa'amaumauga muamua i le minute.
9. Ryan Hall
O Ryan Hall, o se tagata tamo'e mamao mai Amerika, e lauiloa i ana taumafaiga i le malafoni. O le taimi sili ona saoasaoa ma ana faamaumauga patino e 2 itula, 4 minute, ma 58 sekone. Na ausia e Hall lenei mataʻina mataʻina i Boston i le 2011, faʻauma lona fa atoa. I lena taimi, o le Hall's 2:04:58 o le malafoni sili ona saosaoa na tamomoe e se Amerika. E ui lava o se mea taua na ausia, e taua le maitauina e leʻi aloaia o se faʻamaumauga aloaia a Amerika ona o le Boston course e le agavaa mo faʻamaumauga faʻamaumauga ona o lona uiga faʻasolosolo ma le upega tafaʻilagi maualuga.
10. Steve Jones
I le aso 21 o Oketopa, 1984, na manumalo ai Steve Jones i le Chicago Marathon ma le taimi e 2 itula, 8 minute, ma le 5 sekone. O lenei galuega ofoofogia na talepeina ai le talafaamaumau o le lalolagi talu ai i le toetoe lava o se minute, ma avea ai o ia ma uluai tagata tamo'e Peretania na umia le matati'a o le lalolagi. O lana faamaumauga na tu mo le silia ma le valu tausaga aʻo leʻi malepe i le 1993. E ese mai i lana talafaamaumau i le lalolagi, na ausia e Jones le tele o manumalo mataʻina ma pito i luga i le lalolagi atoa. Na manumalo o ia i marathon i Lonetona (1985 ma 1986) ma Toronto (1988). O lona tutumau ma le saoasaoa na faailogaina ai lana galuega, ma o loo tumau pea o ia o se tasi o tagata tamoʻe Peretania sili ona lauiloa.
iʻuga
O le au marathon sili ona lelei na latou mamanuina le taʻaloga, toe faʻamalamalamaina tuaoi o le tumau o le tagata. O le malaga a le au ta’a’alo ta’ito’atasi o se molimau lea o le tulituliloaina o le maoa’e i le feagai ai ma lu’itau faaletino ma le mafaufau. A'o fa'aauau pea ona fa'aleleia le ta'aloga marathon, o nei igoa o le a susulu malosi e fa'avavau i le tala fa'asolopito o le malafoni, ma fa'aosofia ai tupulaga i le lumana'i o tagata tamo'e e tuli a latou lava fa'amaumauga ma miti.